“Want jonge mensen, die drugs willen gebruiken, met wie komen zij in contact? Met criminelen waardoor de kans groot is dat ze zelf ook crimineel worden.”

Ik sprak voor de CannabisKenners podcast met econoom Paul De Grauwe. Hij doceert aan de London School of Economics en schreef in 2016 samen met criminoloog Tom Decorte en toxicoloog Jan Tytgat het boek Cannabis onder Controle. Hoe?

Wat was voor U, als econoom, de aanleiding om mee te schrijven aan het boek “Cannabis onder controle. Hoe?”

De Grauwe: Om te beginnen was het een heel interessante uitdaging, zo’n multidisciplinaire aanpak. Mijn uitgangspunt was natuurlijk economisch. Ik was vertrokken van een soort paradox die ik voordien al geconstateerd had. Namelijk wanneer je drugs onwettig maakt, bestraft en probeert te controleren door repressie, dan maak je de productie en verdeling er van heel winstgevend. Dat heeft te maken met het feit dat, wanneer je het aanbod probeert te beperken, de prijs hoger zal zijn en dat betekent dat er winst mogelijkheden ontstaan. Hoe meer je dat probeert te bestrijden, door bijvoorbeeld een war on drugs, hoe winstgevender die activiteiten worden. Het gevolg is dat het een enorme aantrekkingskracht uitoefent op de “have not’s” van deze wereld. Mensen die niets te verliezen hebben en die niet bevreesd zijn om in de criminaliteit te stappen. De productie en verdeling wordt totaal overgenomen door de criminele sector. Vermits het zo winstgevend is, hebben ze ook enorme middelen om deze productie en verdeling mogelijk te maken. Eigenlijk meer middelen dan de landen en de politiemachten die hen bestrijden. Met als gevolg dat het een verloren oorlog wordt voor de landen die een war on drugs zijn begonnen. Dat zien we overal: hoe harder je de criminelen probeert aan te pakken hoe meer middelen ze hebben en zullen gebruiken. Dat leidt in veel landen ook tot enorme corruptie. Criminelen aarzelen bijvoorbeeld niet om politici, politieagenten en douane medewerkers om te kopen. Als dit blijft duren, leidt dat tot nog meer en meer corruptie en de ondermijning van democratische processen. In België is het gelukkig nog niet zo ver gevorderd. Maar in een aantal landen, ik denk aan Mexico en Colombia, gaat dat zo ver waardoor het hele systeem gedestabiliseerd wordt en je enorme criminaliteit krijgt. Daarom moeten we een totaal andere aanpak hanteren. Het idee is dan: Laten we het legaliseren en dan kunnen we het reguleren. Dat zijn namelijk de sleutelconcepten. Je hebt legalisering nodig om te kunnen reguleren. Dat was mijn uitgangspunt.

Waarom vindt dat uitgangspunt, tot nu toe, niet echt weerklank in het beleid?

De Grauwe: Als je zegt “legaliseren om te kunnen reguleren”, stel je je nogal broos op. Het schijnt er immers op te wijzen dat je drugs goed vindt. Veel mensen reageren dan negatief en zeggen “Nee, nee! drugs zijn slecht en we moeten dat bestrijden.” Terwijl ik zeg: “uiteraard zijn drugs slecht.” Maar de vraag is: Hoe ga je dat bestrijden? Wat zijn de effectieve en doelmatige manieren? Je wordt dan in een hoek geduwd van: “Dat is immoreel”. Als je zo een moraliserend standpunt inneemt dan wordt de discussie heel moeilijk. Terwijl ik het standpunt inneem van de moraliteit van de resultaten. Want misschien geraak je veel verder, in termen van het beheersen van het probleem en het vermijden van die grote criminaliteit, als je het legaliseert en zo de mogelijkheid biedt om het te reguleren. Dat is dus een moraliteit van de resultaten in plaats van een moraliteit van de goede bedoelingen. Veel mensen vallen voor de moraliteit van de goede bedoelingen. Helaas springen politici daar op, voornamelijk politici die die vrees kennen, en vergroten het uit. Ik denk dat er heel wat politici zijn die bereid zouden zijn om te gaan in een richting van legalisering en regulering. Maar ze voelen zich bedreigd, en dan voornamelijk door de rechterzijde van het politiek spectrum. Zij gaan immers in op de vrees van de mensen en zeggen: “Nee, je mag dat niet toelaten, je moet het bestrijden en een oorlog voeren tegen drugs.” Dat creëert dan weer een vrees bij andere politici. Dat is mijn analyse waarom het zo moeilijk is.

Wat is het economische gevolg bij een legalisering en regulering van cannabis?

De Grauwe: Als je het reguleert, kan je het ook belasten. Dan heeft de overheid ook de middelen, samen met de middelen die we vandaag gebruiken om aan repressie te doen, om deze langs de vraagzijde in te zetten en daar beleid te voeren. Dit kan door informatie te geven maar ook de problematische gebruikers te helpen, in plaats van ze als criminelen te beschouwen. Dat is het centrale idee en dat wordt allemaal mogelijk wanneer je het geweer van schouder verandert. We moeten dus van strategie veranderen en niet het aanbod proberen te beperken, want dat werkt niet, dat leidt immers tot criminaliteit en corruptie. Laten we deze middelen gebruiken om de consumptie zijde aan te pakken en mensen ertoe aan te zetten om geen of weinig drugs te gebruiken en verslaafden te helpen. Dat is waarschijnlijk doelmatiger en ook veel menselijker dan de repressieve aanpak.

Er zijn natuurlijk een aantal roesmiddelen die legaal zijn. De bekendste zijn alcohol en tabak. Zijn er zaken, op economisch vlak, die we hieruit kunnen leren, mochten we cannabis legaliseren en reguleren?

De Grauwe: Het is zeker een betere manier. Of het een optimale manier is daar ben ik niet zeker van. In alle geval zijn beide activiteiten, alcohol drinken en tabak roken, legaal en dus kan je ze reguleren. Neem bijvoorbeeld tabak: de publiciteit is aan banden gelegd en er worden allerlei zaken gedaan om mensen te ontraden te roken. Dat heeft succes gehad in die zin dat het aantal rokers is afgenomen. Het is niet volledig verdwenen maar toch vermindert in vergelijking met vroeger. Tegelijkertijd kan de overheid er belastingen op heffen. Bij alcohol hebben we ook zo’n model van legalisering en regulering. Daarbij is het ook belangrijk dat, één van de elementen van legalisering en regulering er uit bestaat, dat de kwaliteit van de producten kan worden gecontroleerd. Je weet dat je, afgezien van de alcohol, geen ander vergif drinkt. Terwijl, wanneer je op straat drugs koopt, wat zit daar allemaal in. Jan Tytgat legt daar de nadruk op. Het zit vol toxische producten maar je hebt er geen vat op. Omdat het illegaal is kan je het immers niet controleren. Dat is dus een ander belangrijk voordeel dat we hebben bij de legalisering van alcohol. Ik vind wel dat we de publiciteit voor alcohol aan banden zouden moeten leggen. Dat gebeurt helaas nog niet of onvoldoende. Blijkbaar is de lobby van de alcoholsector te groot om dat te kunnen realiseren. Daarnaast kom je wanneer je alcohol en sigaretten koopt niet in contact met criminelen. Want jonge mensen, die drugs willen gebruiken, met wie komen zij in contact? Met criminelen waardoor de kans groot is dat ze zelf ook crimineel worden. Als je op een terras een pintje gaat drinken kom je niet in contact met hen. Dat zie ik tenslotte ook als een enorme vooruitgang in vergelijking met het model dat we gebruiken voor drugs.

In landen als Canada en sommige staten in de Verenigde Staten daar zie je een echte cannabisindustrie ontstaan. Wat is uw mening daar over?

De Grauwe: Ik ben daar niet voor. Ik denk dat we daar voorzichtig in moeten zijn en dat we dat toch meer moeten reguleren. Het mag wel een industrie worden maar die moet onderhevig zijn aan voldoende regulering en waarbij je niet zomaar de vrije markt mag laten werken met onder andere veel publiciteit. In de Verenigde Staten constateer ik dat er publiciteit ontstaat voor cannabis en dat vind ik te ver gaan. We moeten mensen namelijk niet aanzetten om te gebruiken.

Je hebt ook nog onder andere Uruguay en Portugal die het anders aanpakken.

De Grauwe: Portugal, daar gaat het niet echt om legalisering maar om decriminalisering. Je mag niet gebruiken maar je wordt niet in de gevangenis gestopt. Wanneer je gevat wordt, wordt je langs een pijplijn geduwd van harm Reduction en meer beschouwd als een patiënt. Dat schijnt toch te werken. Ik ben zelf veel in Portugal geweest en kom er nu nog vaak. In de jaren ’90 waren er delen van Lissabon waar je best niet naartoe ging omwille van de druggerelateerde criminaliteit. Dat is nu praktisch allemaal weg. De vrees van sommige dat het zou leiden tot meer drugsgebruik in Portugal is niet uitgekomen.
In Portugal is het gebruik van cannabis dus gedecriminaliseerd. Maar dat is voor

U en uw collega auteurs eigenlijk niet verregaand genoeg. Er moet echt een regulering rond ontstaan?

De Grauwe: Juist, je legaliseert het en reguleert het dan. Vervolgens hebben we een model uitgewerkt in het boek, hoe te reguleren. Het is maar een voorbeeld, we zijn daar niet dogmatisch rond. Ik denk dat je best begint met wat overregulering en nadien kan je een aantal zaken misschien wat afzwakken. Maar de reguleringscomponent zal belangrijk blijven.

Het boek is 5 jaar geleden verschenen en U, Tom Decorte en Jan Tytgat pleiten eigenlijk al sinds 2013 voor de regulering van cannabis. We zijn nu 2021, hebt U het gevoel dat daar ie tof wat vooruitgang in geboekt is in België?

De Grauwe: Nauwelijks. Ik weet niet of het de geesten heeft doen rijpen. Er is nog altijd die vrees, en dan vooral bij N-VA en Vlaams Belang, die er radicaal tegen zijn. Dat heeft vervolgens een effect op de rest. De andere durven namelijk hun kop niet uit te steken. Want ze zullen onmiddellijk afgemaakt worden en in het verdomhoekje worden gestopt. Het gevolg is dat er nauwelijks iets gebeurt.

Ik weet niet of U het daar mee eens bent. Maar het is een soort van dubbele moraal die gehanteerd wordt. Want rond alcohol schijnt alles toegestaan te worden?

De Grauwe: Ja, dat is zo. Dat is niet rationeel. Er is een evidentie die er op wijst dat alcohol schadelijker is dan cannabis. Toch wordt dat toegestaan. Dat is bijzonder vreemd.

Ligt dat dan aan de alcohollobby?

De Grauwe: Het is voor een deel de lobby van de biersector en de wijnsector. Maar het is ook bijna een cultureel ding. Het wordt namelijk niet als iets negatief gezien om pintjes te drinken en zat te worden. Als je een jonge student bent, is dat bijna iets heroïsch. Dat je goed zat bent en van die heroïsche verhalen kan vertellen. In onze maatschappij en cultuur is daarrond een beeld opgehangen dat eigenlijk positief is. Je bent wel zat maar “Alé ja dat is het leven.” Terwijl drugs een negatieve connotatie heeft. Dat speelt ook mee naast de lobby.

U stelt ook: een ander drugsbeleid is in het belang van alle burgers” Wat bedoelt U daar juist mee?

De Grauwe: Die repressieve aanpak leidt tot criminaliteit op straat. Als je dat model verandert, ga je minder van dergelijke criminaliteit zien. Dat is in het belang van alle burgers.

Uit het verhaal dat U vertelt, kan ik daaruit op maken dat U het gevoel hebt dat de overheid, door het illegaal te maken, zich onttrekt aan haar verantwoordelijkheid om voor de burgers te zorgen?

De Grauwe: Natuurlijk, maar vanuit een verkeerd begrepen idee van wat ze moet doen. Die repressieve aanpak, heeft geleid en blijft leiden tot criminaliteit en corruptie die de maatschappij ondermijnt. Als we dat niet stoppen dan kunnen we terecht komen in situaties zoals in Mexico, waar heel de maatschappij gedestabiliseerd is. Dat is een falen van het beleid, waarbij totaal verkeerde inzichten worden gebruikt, maar dat de facto leidt tot grote schade die wordt aangebracht.

Hoe ziet U de toekomst, specifiek voor cannabis in België? Denkt U dat binnen afzienbare tijd “de geesten gaan rijpen”?

De Grauwe: Ik hoop het., toen we met dat boek uitkwamen hoopte Ik dat ook. Ik wil niet wanhopen. De kans bestaat dat we vooruitgang boeken, maar ik houd mijn hart vast.

Denkt U dat de evoluties in de ons omringende landen daar een invloed op kunnen hebben?

De Grauwe: Dat kan ja, wij zijn in die dingen heel dikwijls gewoon volgers.