Cannabisbeleid en Schadebeperking: Een Ander Licht op Drugsgebruik

In een recent interview met de Cannabiskenners-podcast sprak Tino Ruyters, directeur van de Antwerpse VZ Free Clinic, openhartig over de verschillende aspecten van drugsgebruik, het huidige cannabisbeleid en de noodzaak van een meer pragmatische aanpak. Free Clinic richt zich op schadebeperking en biedt hulp aan drugsgebruikers, dak- en thuislozen.

Harm Reduction en Spuitomruil

Tino Ruyters benadrukt het belang van harm reduction (schadebeperking) als basisvisie van Free Clinic. Een van de concrete toepassingen hiervan is de spuitomruil. “De bedoeling daarvan is om aan mensen die injecteren enerzijds proper materiaal aan te reiken en anderzijds gebruikt materiaal te recupereren,” legt Ruyters uit. Het doel is schade te beperken en de verspreiding van infectieziekten te voorkomen. Spuitomruil fungeert tevens als een eerste contactpunt met hulpverlening, waardoor een band met de gebruikers ontstaat en de mogelijkheid om hen verder te helpen. “Het is dus een manier om mensen aan te trekken en hen dan, als zij dat ook wensen, een aanbod te doen om hen te helpen,” aldus Ruyters.

Juridische Knelpunten en Gebruiksruimtes

Hoewel spuitomruil in Vlaanderen en Wallonië wettelijk is toegestaan sinds 2001-2002, zijn er beperkingen. Zo is het verstrekken van parafernalia, zoals garrots en snuifrietjes, niet toegestaan. Het faciliteren van drugsgebruik is evenmin toegestaan, waardoor het organiseren van gebruiksruimtes juridisch complex is. Om dit mogelijk te maken, zijn er uitzonderingen nodig in de wetgeving, bijvoorbeeld via wetenschappelijk onderzoek of afspraken op lokaal niveau met het parket. Ruyters geeft aan dat Free Clinic voorstander is van gebruiksruimtes en dit al in 2012 aankaartte in een memorandum. “Wij bespreken dat vaak of we halen dat vaak aan dat we daar zeker voorstander van zijn,” zegt Ruyters. Echter, zonder politiek draagvlak en overeenstemming met lokale beleidsmakers en het parket, is het organiseren van een gebruiksruimte geen optie.

Openstelling voor Alle Middelen

Free Clinic stelt zich open voor alle mensen die te maken hebben met middelenmisbruik, ongeacht het middel. De basiswerking, het medisch sociaal opvangcentrum (MSOC), is echter specifiek gericht op gebruikers van illegale drugs. Ruyters geeft aan dat ze ernaar streven om de conventie te verbreden, omdat ze ervan overtuigd zijn dat hun schadebeperkende benadering ook toepasbaar is op mensen die legale middelen gebruiken. “Wij stellen ons eigenlijk wel open voor alle mensen die te maken hebben met middelenmisbruik, en welke middelen dat dat zijn heeft op zich geen belang,” aldus Ruyters. Van oudsher richtte het MSOC zich vooral op heroïnegebruikers, maar tegenwoordig komen er mensen met diverse problematieken.

Verschuivingen in Drugsgebruik

Naast heroïne komen ze bij Free Clinic in contact met cocaïnegebruikers (snuiven, roken, in krakvorm), speedgebruikers en gebruikers van nieuwe psychoactieve stoffen (NPS). Bij jongeren zien ze ook GHB, XTC en cannabis. Ruyters benadrukt dat de markt van NPS moeilijk te volgen is, maar dat gebruikers zelf een belangrijke rol spelen in het evalueren en uitselecteren van gevaarlijke producten. “Een bepaald nieuw product wordt heel snel geëvalueerd, en producten die regelmatig de commentaar krijgen van: ‘Oei, daar word je ziek van of daar krijg je dit van of dat van of je moet daar voor oppassen,’ ja, die producten worden bijna een beetje uitgeselecteerd,” legt Ruyters uit.

Regulering als Oplossing

Ruyters is een voorstander van het aanpassen van de bestaande drugwet, niet enkel voor cannabis, maar voor alle producten. Hij pleit voor een strikt regulerend kader rond de kweek, verstrekking en verkoop van cannabis om de schadelijkheid van het product te verminderen. “Ik denk wel dat het ten eerste niet meer criminaliseren van gebruik in het algemeen, maar ten tweede het uitwerken van een strikt regulerend kader rond de kweek van cannabis, de verstrekking van cannabis, de verkoop en enzovoort van cannabis, zou er wel toe kunnen leiden dat we teruggaan naar een product dat veel minder schadelijk is dan de producten die vandaag op de illegale markt worden aangeboden,” aldus Ruyters. Regulering biedt de mogelijkheid om de wijze van kweek en het THC-gehalte te controleren.

Contact met Hulpverlening

Mensen met drugsproblemen vinden doorgaans zelf de weg naar Free Clinic, soms via huisartsen of familie. Bij jongeren is er vaak externe druk, bijvoorbeeld via ouders, jeugdinstellingen of juridische weg. Ruyters merkt op dat het moeilijk is om jonge, beginnende gebruikers te bereiken, omdat ze vaak het idee hebben dat ze alles onder controle hebben. “Ze kijken daar, ze hebben daar hun eigen subjectieve kijk rond, en ze minimaliseren of ze onderschatten soms nog wel de effecten,” zegt Ruyters. Hij benadrukt dat een leeftijdsbeperking essentieel is bij regulering.

Problematisch Gebruik en de Stepping Stone Theorie

Ruyters gelooft niet in de stepping stone theorie, die stelt dat cannabisgebruik leidt tot het gebruik van zwaardere drugs. Hij benadrukt dat de meeste gebruikers van roesmiddelen dit op een gematigde, niet-problematische wijze doen. Problematisch gebruik ontstaat wanneer iemand op verschillende levensdomeinen schade ondervindt, zoals het wegvallen van contacten, verlies van werk of inkomen, en het niet kunnen realiseren van levensdoelen. “Problematisch is wanneer je op verschillende levensdomeinen inderdaad eigenlijk schade gaat ondervinden,” aldus Ruyters. Hij erkent dat mensen met problematisch cannabisgebruik in geldproblemen kunnen komen en zich tot kleine dealtjes of diefstallen kunnen wenden.

Legale versus Illegale Middelen

Ruyters vindt het onderscheid tussen legale en illegale middelen onzinnig en pleit voor een focus op psychoactieve stoffen in het algemeen. Hij is van mening dat het gebruik van eender welk product uit de strafwet moet worden gehaald (delegalisering) en dat alle middelen gereguleerd moeten worden. “Ik denk dat we beter spreken van psychoactieve stoffen, van roesmiddelen in het algemeen, en zoals wat ik al gezegd heb, elk roesmiddel heeft zijn risico’s,” zegt Ruyters. Hij wijst erop dat de huidige war on drugs al 50 jaar bezig is zonder het beoogde effect te bereiken.

Criminalisering en Stigma

Ruyters benadrukt dat het criminaliseren van druggebruik een vreemde zaak is, aangezien verslaving wordt gezien als een psychiatrisch probleem. Hij vindt het discriminerend dat verslaving aan illegale middelen wel wordt bestraft, terwijl andere verslavingen dat niet worden. “Verslaving wordt gezien als een psychische kwetsbaarheid, als een probleem binnen van geestelijke gezondheid, en dat gaan we dan wel een bestraffend label geven,” aldus Ruyters. Een strafblad bemoeilijkt de rehabilitatie en terugkeer naar een normaal leven. Ruyters merkt op dat er nog steeds een stigma heerst rond cannabisgebruik, waardoor het moeilijker kan zijn om erover te praten.

Regulering en Preventie

Regulering van cannabis moet gepaard gaan met preventie. Ruyters benadrukt dat het belangrijk is om objectieve informatie te geven over de risico’s van gebruik, zonder te bestraffen. Hij pleit voor meer sensibilisering en informatie, vooral bij beginnende gebruikers. Ruyters ziet de wijze waarop de samenleving omgaat met tabak als een goed vergelijkingspunt voor regulering. “Eigenlijk is de wijze waarop de samenleving omgaat met tabak een zeer goede, een zeer goede vergelijkingspunt wat betreft reguleren,” zegt Ruyters. Hij is tegen een verbod, maar voor een streng reguleringsbeleid met beperkingen op openbare plaatsen, reclame en verpakking.

Staatsregulering en Commercialisering

Ruyters pleit voor een overheidsregulering van cannabis om commercialisering te voorkomen. Hij ziet een staatsgereguleerde winkel, zoals in Zweden voor alcohol, als een mogelijk model. “De staatsgereguleerde winkel die de verkoop de distributie regelt is volgens mijn model dat inderdaad toepasbaar is,” aldus Ruyters. Hij benadrukt dat de overheid via licenties duidelijke afspraken kan maken over productie, winstmarges en prijssetting. Hoewel regulering kan leiden tot een toename van het gebruik in de eerste fase, is het wel veiliger en kan het gebruik beïnvloed worden via preventie, net zoals bij tabak. Ruyters waarschuwt voor de commercialisering die in Amerika en Canada plaatsvindt en benadrukt de urgentie voor actie in België.

Politiek en de Toekomst

Ruyters geeft aan dat het drugsthema vaak moreel beladen is en dat veel politieke partijen er liever van af blijven. Hij noemt Portugal als een land waar een paradigma switch gunstige resultaten heeft opgeleverd door de decriminalisering van gebruikers. Hij ziet in België over 10 jaar een verandering in het drugsbeleid, met regulering van cannabis en meer gebruiksruimtes. Ruyters benadrukt dat de lokalisatie van gebruiksruimtes moeilijk kan zijn, maar dat er succesverhalen zijn in andere landen waar dit goed is aangepakt. Hij pleit voor een parlementaire werkgroep of een objectieve evaluatie binnen de algemene cel drugs om het drugsfenomeen beter aan te pakken.