Van koffie tot cocaïne: Een historicus over de normalisatie van roesmiddelen

In een boeiend interview duikt historicus Stephen Snelders, verbonden aan de Universiteit van Utrecht en auteur van “Drugssmokkelland”, in de complexe wereld van drugs, beleid en de rol van Nederland als smokkelland. Snelders, gespecialiseerd in de geschiedenis van psychedelische middelen en drugsmarkten, biedt een uniek perspectief op de historische context van roesmiddelen, de ontwikkeling van drugsbeleid en de huidige uitdagingen rondom georganiseerde misdaad.

Roesmiddelen van alle tijden

“Roesmiddelen zijn een integraal onderdeel van het dieet van menselijke samenlevingen,” stelt Snelders. Al in de verre oudheid, bij Vikingen, Germanen en Romeinen, werden middelen met psychoactieve ingrediënten gebruikt. Wat we vandaag de dag als roesmiddelen categoriseren, is een modern concept. Vroeger werden recreatief, religieus en medisch gebruik niet strikt gescheiden. “De Grieken of Vikingen maakten die opsplitsing niet tussen recreatief, medisch en religieus gebruik,” legt Snelders uit. “Ze hadden verschillende middelen die verschillende dingen deden. Wij hebben daar de categorie roesmiddelen van gemaakt”.

De integratie van koffie en tabak

Koffie, oorspronkelijk geen westers product, werd via kolonisatie geïntegreerd in onze maatschappij. In eerste instantie was er een afwachtende houding tegenover koffie en thee. Artsen gepromoot door de VOC prezen de medische voordelen aan, en koffiehuizen ontstonden in de 17e eeuw in Amsterdam. Tabak volgde een vergelijkbaar pad, verspreid door zeelieden aan het eind van de 16e eeuw. “Net als bij koffie en tabak, kan je beweren dat je dat met cannabis ook ziet: een langzame normalisatie in de maatschappij,” aldus Snelders.

Scharniermomenten in het drugsbeleid

Snelders identificeert verschillende cruciale momenten in de geschiedenis van drugsbeleid:

• De periode volgend op de ontdekkingen van Columbus, waardoor de wereld kleiner werd en er een diverser aanbod van psychoactieve middelen ontstond.
• Het ontstaan van het concept ‘verslaving’ aan het eind van de 18e eeuw, waardoor de kijk op middelen zoals opium veranderde.
• De opkomst van migratiearbeid in de 19e eeuw, waarbij arbeiders uit China, India en Indonesië hun eigen roesmiddelen meebrachten.
• De overwinning van Amerika in de Eerste Wereldoorlog, waardoor de VS een dominante rol kreeg in de internationale drugsregulering.

Nederland als smokkelland

De ligging aan de Noordzee, de logistieke structuur met de haven van Rotterdam, en de Nederlandse handelsgeest maken Nederland ideaal als smokkelland. “Het succes van Nederland in de illegale drugshandel is eigenlijk een subfenomeen van Nederlands succes in handel in het algemeen,” zegt Snelders. Criminelen liften mee op de globalisering en maken gebruik van dezelfde handelsstromen als legale handelaars.

De rol van georganiseerde misdaad en ondermijning

Volgens Snelders is de drooglegging in de Verenigde Staten niet het startpunt van de georganiseerde misdaad. “De georganiseerde criminaliteit bestond al en die richtten zich met name op bijvoorbeeld gokken en prostitutie en bordelen. En dat zijn nou net ook de plekken waar je natuurlijk ook wel illegale alcohol wil schenken,” legt Snelders uit. Het begrip ‘ondermijning’, vaak gebruikt in de media, is volgens hem een vaag begrip en een retorisch middel.

De toekomst van drugsbeleid

Snelders ziet een polarisatie in het huidige debat, met enerzijds een groeiende groep voorstanders van een andere aanpak en anderzijds rechtse politici die pleiten voor hardere maatregelen. Hij verwacht dat de normalisatie van drugsgebruik zal doorgaan, maar dat er nog een lange maatschappelijke strijd nodig is voordat er een meer gereguleerde aanpak komt. “Op het moment dat elke student van mij gewoon via Telegram of iets dergelijks cocaïne kan bestellen. Op dat moment zit die normalisatie al ver,” aldus Snelders.