De productie, handel en consumptie van de meest gebruikte vloeibare drug

Inleiding

Je leest vaak artikels die het uitgebreid hebben over de illegale productie, handel en consumptie van cannabis. De cijfers over deze markt zijn vaag en omvatten vaak slechts ruwe schattingen. Waar we echter wel een duidelijk beeld van hebben is de markt voor legale drugs. De meest bekende van deze gelegaliseerde en gereguleerde stoffen is de vloeibare drug alcohol.

De stof

Alcohol is een drug die in vloeibare vorm op de markt komt. Ze is vrij verkrijgbaar en de productie, handel en comsumptie zijn volledig gereguleerd en grotendeels gecommercialiseerd. Er bestaat een ruim assortiment qua smaak en sterktes. Je kan het in flessen, blikjes en vaten kopen. De commerciële laboratoria, onder andere brouwerijen, destilatie faciliteiten en wijnboeren spelen ook in op specifieke doelgroepen met speciale smaakjes en mooie flesjes. Ze sponsoren sportwedstrijden, maken reclame op radio en TV en verdienen veel geld aan de gebruikers. Steden pronken met het feit dat ze de langste straat aan gebruikersruimtes hebben.

Alcohol heeft een verdovend effect op de hersenen. Wanneer iemand alcohol drinkt, raken eerst de hersendelen verdoofd die het gedrag en de gevoelens controleren. Zo zorgt een kleine hoeveelheid alcohol voor een stoutmoediger, actief gevoel. Bij een grotere hoeveelheid alcohol vermindert het reactievermogen. Nog meer alcohol vermindert de controle over de bewegingen en het coordinatievermogen.

Jongeren kunnen vanaf 16 jaar vrij het roesmiddel gebruiken. Vaak komen ze er echter al veel vroeger mee in aanraking omdat de ouders deze drug tot zich nemen. Dit kan thuis zijn of in een gebruikersruimte. De kinderen mogen zelf niet gebruiken maar het is wel to gestaan voor kinderen om dergelijke ruimtes te betreden en aanwezig te zijn wanneer volwassenen het middel tot zich nemen. Maarkinderen overtreden deze regel toch vaak en drinken de stof illegaal.

Zo waren er in 2018 2.234 gevallen van jongeren tussen 12 en 17 jaar die op spoed terechtkwamen omwille van een overdosis. Om een idee te geven van de omvang van dit middelenmisbruik, de cijfers in België zijn tot drie maal hoger dan in Nederland, waar jaarlijks tussen 700 en 900 jongeren na,overdaad aan deze toch wel gevaarlijke substantie in het ziekenhuis opgenomen werden. Er zijn tevens geen vestigingsbeperkingen wat betreft de locatie van gebruikersruimtes. Deze mogen bijvoorbeeld binnen een straal van 100 meter van een school worden geïnstalleerd.

De sterkte van deze drug wordt voor de gebruiker duidelijk op de verpakking vermeld. Dit gebeurt onder de vorm van het volumepercentage. Om een licht effect te bereiken is er bier of wijn, maar wanneer iemand een sterkere roes tracht te realiseren, kan hij of zij overschakelen naar krachtigere versies. Dit soort puurdere vloeistoffen kan enkel gerealiseerd worden door het destillatieproces toe te passen. De sterkte van de roes hangt natuurlijk ook af van de hoeveelheid die iemand tot zich neemt en zijn of haar tolerantie voor het middel.

De productie

Uiteraard moet deze drug geproduceerd worden. Dit kan op verschillende legale wijzen gebeuren. België staat bekend om de productie van eén specifieke soort namelijk het bier. Het kost tijd om deze variant gebruikersklaar te krijgen. Het is een ingewikkeld proces van grondstoffen telen, chemische reacties die op elkaar inwerken en dergelijke om ten slotte te worden verpakt in gebruikershoeveelheden klaar voor de groot- of detailhandel. Dergelijke producenten zijn de zogenaamde brouwerijen. Sommige van deze organisaties verhuren ook gebruikersruimtes, sponsoren sportwedstrijden en gaan ook internationale fusies aan waardoor er ware alcoholkartels ontstaan. Dit alles onder het toe ziend oog vande overheid.

Wat betreft het aantal brouwerijen gekend om de productie van deze vloeibare drug waren er voor 2012 123-124 actief. De laatste acht jaar, tussen 2012 en 2019, is er een explosieve groei geweest. Men constateerde namelijk meer dan een verdubbeling.

De handel

Er zijn speciale lokalen waar mensen samen kunnen zitten om de drug tot zich te nemen. Men hoeft zich er niet te identificeren en er staat geen limiet op hoe veel men consumeert zo lang men maar geen schade bezorgd aan anderen.
Vaak is er een lange hoge tafel waar aan de ene kant de klant op een hoge stoel zit en aan de andere kant de dealer staat. Dit zijn cafés, kroegen of drinkgelegenheden. In 2019 waren er namelijk 14.946 gebruikersruimtes in België. Daarnaast is het dealen in dergelijke panden verminderd ten voordele van de handel via afhaalpunten bijvoorbeeld supermarkten, nachtwinkels en tankstations. In 2019 verliep 42% van de bierconsumptie via gelegenheden waar er faciliteiten waren om de drug te verdelen en consumeren, en 58% via dealers die enkel verdeelden. Verder zijn er ook speciale gelegenheden waar de substantie met andere zoete dranken wordt versneden. Deze staan bekend als cocktailbars. Vroeger kon men ook tabak roken in deze ruimtes maar het is niet langer mogelijk om binnen aan zulk legaal combi druggebruik te doen. Buiten is dit nog wel toe gestaan.

Naast deze permanente drugspanden bestaan er ook tijdelijke evenementen. Deze kunnen specifiek gericht zijn op eén type van dit roesmiddel bv. de bierfestivals of wijnproeverijen. Maar daarnaast kan het gebruik ook gelinkt worden aan andere evenementen. Een bekend voorbeeld zijn de kerstmarkten. Hier staan diverse standjes op de openbare ruimte waar alcoholische dranken worden verhit om de eindgebruiker naast een psychische warmte roes ook fysiek te verwarmen.

Het gebruik

Omwille van het transparante systeem van productie, handel en consumptie kunnen we de vraag en het gebruik op deze legale markt goed in kaart brengen. De inkomsten zijn transparant en de productie gebeurt veilig zonder dat mensen zich vergiftigen.

9% van het totale budget dat Belgische huishoudens in 2018 gemiddeld besteedden aan voedingsmiddelen, dranken en tabak, ging naar alcoholische dranken. Het bedrag van de totale uitgaven aan dit druggebruik was gemiddeld 516 euro in 2018.

Sommige mensen importeren ook alcohol uit het buitenland. Er is immers een welig tierende internationale handel waarbij Frankrijk en Italië bekende export landen vormen voor wijn en België voor bieren. Soms hebben mensen thuis ook een speciale kelder waar ze de drug lang kunnen bewaren. Er bestaan geen beperkingen qua hoeveelheid die een gebruiker in bezit mag hebben en qua oppervlakte van stockage ruimtes. De thuisproductie laat het ook toe voor gebruikers om zelf bestaande of nieuwe soorten te maken en dan direct tot zich te nemen of hier kleinschalig in te dealen.

Belgen dronken in 2015 gemiddeld 10,4 liter zuivere alcohol per hoofd. Wekelijkse gebruikers nuttigde in Vlaanderen in 2018 gemiddeld 9 glazen alcohol per week. De proportie gebruikers die bier consumeert neemt toe met de leeftijd. Ook voor wijn is dat het geval. Hoe ouder je wordt hoe vaker je dus deze drug gebruikt.

De opbrengsten voor de staat

De overheid verdient goed aan deze drugshandel. De inkomsten uit accijnzen voor de Belgische overheid van de markt bedroegen in 2016 831 miljoen euro. De toename in accijnsopbrengsten is in die periode het grootst bij de soort “wijnen”. Sinds 2017 daalde de accijnsopbrengst.

De gevolgen

Alcohol is een roesmiddel waar de gebruiker aan kan sterven na een overdosis of ten gevolge van gezondheidsproblemen op lange termijn. In 2017 werden in Vlaanderen 15.779 opnames via de spoeddiensten van algemene ziekenhuizen geregistreerd die te maken hadden met het misbruik van alcohol. De politiediensten registreerden daarnaast in 2019 in het Vlaams Gewest 12.953 feiten in verband met openbare dronkenschap, sluitingsuur horecazaken, geheime stokerij, alcohol schenken aan dronken personen of andere niet nader bepaalde feiten. 99% van de feiten ging over openbare dronkenschap. Wat betreft de orde handhaving blijkt dus dat de overheid het voornamelijk moeilijk heeft met de overlast veroorzaakt door de eindgebruikers.

Op lange termijn zorgt het gebruik voor een hoge last op de gezondheidszorg. Alcoholgebruik is wereldwijd de derde belangrijkste risicofactor voor ziekte en invaliditeit, na ondergewicht bij kinderen en onveilige seks (ter vergelijking: tabaksgebruik staat op de zesde plaats). Los van de verslavende werking bestaat er een oorzakelijk verband tussen alcohol en een zestigtal verschillende ziekten en aandoeningen. Meer dan 30 aandoeningen worden rechtstreeks veroorzaakt door alcoholgebruik. Bij 7.893 psychiatrische opnames (6%) werd in 2017 een alcoholgerelateerde stoornis als nevendiagnose geregistreerd. Meestal kwam dit voor in combinatie met de hoofddiagnose depressie (27%0.

Natuurlijk kan alcohol ook rechtstreeks of onrechtstreeks tot de dood leiden. In 2016 resulteerde schadelijk alcoholgebruik wereldwijd in ongeveer 3 miljoen sterfgevallen (2,3 miljoen mannen en 0,7 miljoen vrouwen). Het ging om 5% van alle sterfgevallen. Alcoholgebruik staat op de 8ste plaats als risicofactor voor overlijden. Pittig detail tabak is jaarlijks verantwoordelijk voor 8 miljoen sterfgevallen. Naar België vertaalt schat men dit op 6.000 overlijdens door alcohol en 20.000 die gelinkd kunnen worden aan tabak.

De sociale kost

De schade van middelengebruik aan de gehele maatschappij wordt uitgedrukt in sociale kost. In 2012 werden de totale directe en indirecte kosten van verslavende middelen (illegale drugs, alcohol, tabak en psychoactieve medicatie) in België geraamd op 4,6 miljard euro of 419 euro per inwoner. Het gebruik van de drug alcohol was verantwoordelijk voor 45% (2,1 miljard euro) van de sociale kost van middelenmisbruik. De directe kost van middelengebruik bedroeg in 2012 voor Belgie 2,86 miljard euro. Alcoholgebruik veroorzaakte de grootste kosten (45%, 1290 miljoen euro). De totale indirecte kosten van middelengebruik in België werden voor 2012 geraamd op 1,8 miljard euro. Deze waren het hoogst voor alcohol (44% of 778 miljoen euro).

De keuze voor schade beperkende maatregelen

Hoewel de gevolgen van de legalisering, regulering en commercialisering van dit roesmiddel pijnlijk duidelijk blijken uit de bovenstaande cijfers en feiten heeft men er in het verleden voor gekozen om een vorm van schade beperkende maatregelen toe te passen op de harddrug alcohol. Men beschouwd dit dus eigenlijk als het minst van twee kwaden en men gaat er bij dit principe van uit dat (il)legaal druggebruik steeds zal bestaan en dat vele druggebruikers niet in staat zijn of niet willen stoppen met gebruiken. De vraag is dan waarom men niet in staat is om een gelijkaardige visie te ontwikkelen rond andere drugs die eventueel minder schadelijk zijn maar wel illegaal blijven. Het is duidelijk dat de legalisering en regulering van alcohol haar gebreken kent. Maar dit falend beleid kan geen argument vormen om het niet beter te doen. Tussen illegaliteit en hypercommercialisatie liggen immers nog veel andere opties om Cannabis te reguleren.